Zagadki labiryntów rosyjskiej Północy z każdym rokiem przyciągają do siebie coraz to nowych badaczy, jednak zarówno przyczyny ich budowy, jak i imiona budowniczych do tej pory pozostają nieznane. Kamienne labirynty – dawne budowle – spotyka się tylko w Europie Północnej.
Przedstawiają one skomplikowane figury w formie spirali, liczące od pięciu do trzydziestu metrów średnicy, ułożone z niewielkich kamieni. Na obszarze Karelii odkryto trzy labirynty: jeden w zatoce Czupińskiej i dwa na archipelagu Kuzowa. Istnieją informacje, że kamienne labirynty istniały też u ujścia rzek Kiem i Kieret.
Większość uczonych datuje powstanie labiryntów na okres polodowcowy, ok. 3000-2000 p.n.e. O tym, kto i w jakim celu je zbudował, archeolodzy spierają się już od 150 lat. Poza Karelią, labirynty znane są w Estonii, Szwecji, Norwegii, Finlandii i w północnej Rosji.
Niewątpliwie musiały służyć jakimś ważnym celom, bo jak inaczej wyjaśnić ich istnienie na tak dużym terytorium?
Wszystkie północne labirynty ułożone są z niewielkich kamieni i mają formę owalu. Wewnątrz - skomplikowane ścieżki wiodą do centrum obiektu. Istnieje kilka rodzajów budowy labiryntów. Co ciekawe, labirynty o różnej konstrukcji mogą sąsiadować ze sobą, a tak samo zbudowane spotyka się w miejscach oddalonych od siebie o setki kilometrów.
Badacze z różnych krajów zajmują się tym zagadkowym fenomenem od dawna, jednak do wyjaśnienia nadal daleko. Pierwszy z karelskich labiryntów położony jest na niewielkiej piaszczystej wysepce niedaleko półwyspu Krasnaja Łuda w północnej części zatoki Czupińskiej. Podczas odpływu wysepka łączy się z brzegiem kamienistym przesmykiem, który znika z nadejściem przypływu.
Sam labirynt znajduje się na wysokości 2-2,5 m nad poziomem morza. Ma tak solidną konstrukcję, że poszczególne głazy nie przemieszczają się. Ma kształt owalu o średnicach 8,6 m i 9,5 m. Długość zewnętrznego obwodu wynosi ok. 29 m, a wewnętrznych chodników – ok. 160 m. W centrum labiryntu leży stos kamieni. Wejście jest od wschodu, od strony lądu. Dwa kolejne labirynty wyspy Oleszyn w archipelagu Kuzowa leżą na skalistej powierzchni ok. 25 m n.p.m. Mniejszy labirynt jest słabo widoczny.
Z gęstej darniny wystają tylko zewnętrzne jego ściany o średnicach 6,3 m i 5 m oraz wejście. Obok niego znajduje się pięknie zachowany drugi labirynt z wyraźnie widocznym całym schematem budowy i poszczególnymi kamieniami. Ma wymiary 9,4 m na 11,6 m. Pośrodku znajduje się stos kamieni z podłużnym głazem, pionowo ustawionym w centrum. Do budowy tego labiryntu użyto ok. 1000 kamieni i odłamków skał. Kamienne labirynty w legendach, mitach i zwyczajach
- Według legend Irlandii i Anglii, na spiralnych chodnikach labiryntów w świetle księżyca tańczyły nimfy.
- W górzystej Norwegii kamienne grządki były wykładane przez olbrzymów „jotun”.
- W Szwecji labirynty wyznaczały wejścia do podziemnych siedzib karłów zwanych „dvärgami”, którzy zarządzają złożami drogich kamieni i rud metali, oraz wyrabiają wspaniałe miecze, zbroje i tarcze dla bohaterów sag.
- W podaniach Saamów (Lapończycy) mówi się, że labirynty powstały, jako obiekty kultu (sejte), a ich budowę przypisuje się postaciom półmitycznym.
- Przykładem wtórnego wykorzystania zabytkowych budowli jest zwyczaj urządzania w labiryntach ludowych zabaw i tańców między Wielkanocą i połową lata.
Kamienne labirynty – wersje uczonych i badaczy Powstało kilka hipotez dotyczących przeznaczenia labiryntów. Niektórzy widzą w nich obiekty związane z magią, kultem zmarłych, przypisują im znaczenie kalendarzowe, a nawet całkiem fantastyczne.
- Są tacy badacze, którzy udowadniali, że labirynty są wrotami do światów równoległych, trzeba tylko umieć z nich korzystać.
- Istnieje teoria, że labirynt jest schematem anteny nadawczo-odbiorczej, przy pomocy której dawni mieszkańcy tych terenów utrzymywali między sobą łączność na dużych odległościach.
- Niektórzy uczeni widzą w labiryntach obiekty związane z kultem astralnym, nadają im znaczenie kalendarzowe.
Jednak przeciwnicy tej wersji dowodzą, że schematy labiryntów są różne, nie związane ze stronami świata, trudno doszukać się w nich jakiejś cykliczności albo ogólnej reguły, możliwej do powiązania z ruchem ciał niebieskich. Większość badaczy broni kultowo-religijnego charakteru kamiennych labiryntów.
Labirynty wykorzystywano – według tych wersji – w magii związanej z obrzędami, wierzeniami i ceremoniami mającymi na celu zapewnienie dawnym rybakom pomyślności w połowach, a także sprzyjającej pogody i bezpieczeństwa na morzu. Być może kamienne spirale były ołtarzami, na których pradawni rybacy składali ofiary Gospodarzowi Wody, aby zapędził ryby w zastawione sieci. Labirynty były też miejscem rozrywki i tanecznych korowodów o kultowym charakterze. Duża grupa uczonych, głównie archeologów, wiąże labirynty z kultem zmarłych.
Labirynty mogły symbolizować trudne i skomplikowane przejście od życia do śmierci, co znajduje potwierdzenie w etnografii niektórych narodów. Ścieżki o zawiłym przebiegu mogły uniemożliwiać duszom zmarłych ich powrót do świata żywych. Czasem obok jednego labiryntu budowano drugi z myślą, że gdyby jednak duszy udało się pokonać jeden labirynt, to zaraz wpadałaby w kolejną plątaninę ścieżek. Labirynty mogły też odgrywać rolę w szamańskich rytuałach przechodzenia od życia do śmierci. Za tą teorią przemawia częste sąsiedztwo labiryntów z dawnymi cmentarzami. Jednak i w tym wypadku trudno o uogólnienia, ponieważ w wielu przypadkach takich prawidłowości nie stwierdzono.
Labirynty mają być może związek nie tylko z morzem w ogóle, ale i z określonymi akwenami zasobnymi w ryby. Stąd pojawiła się hipoteza, że labirynty miały związek z rybołówstwem. Według jednego z badaczy, labirynty przedstawiają plan złożonych narzędzi połowu – pułapek rybackich. Układano na ziemi z kamieni schemat przebiegu pułapki, aby ułatwić sobie jej budowę na miejscu połowu. W miejscach położenia karelskich labiryntów archeolodzy znajdują starą ceramikę azbestową.
Plemiona wyrabiające ten rodzaj ceramiki można uważać za przodków Saamów (Lapończyków), którzy prawdopodobnie byli budowniczymi labiryntów. Miejsca budowy labiryntów nie zawsze pokrywają się z miejscami skupienia i migracji ryb. Dziwny wydaje się brak labiryntów w pobliżu tak ogromnych zbiorników słodkowodnych jak jeziora Onega, czy Ładoga, które w świadomości ówczesnych rybaków w pełni mogły być uważane za morza. Istotnym czynnikiem wyróżniającym morze od śródlądowych akwenów jest, obok składu wody, flory i fauny, zjawisko wahania poziomu wód podczas przypływów i odpływów. W miejscach większości kamiennych labiryntów te wahania wynoszą 1,5-2 m.
Różnorodne teorie uczonych dają podstawy do wyciągnięcia wniosku, że znaczenie kamiennych labiryntów trudno przypisać wyłącznie do jednej z nich. Niewykluczone, że przeznaczenie tych budowli zmieniało się z upływem czasu. Budowane początkowo na potrzeby magii, wiązane były potem z kultem zmarłych i ceremoniami pogrzebowymi, aby stać się z czasem miejscem ludowych uroczystości. Magiczna figura labiryntu zawsze wywoływała i będzie wywoływać najróżniejsze skojarzenia i domysły.
