Wiara w duchy jest szeroko rozpowszechniona wśród ludzi we wszystkich kulturach. W tradycyjnym pojęciu duchy, to istoty niematerialne, często obdarzone ponadnaturalnymi zdolnościami, a jednocześnie posiadające cechy ludzkie. Mówiąc o duchach mamy na myśli całą klasę zjawisk różnego pochodzenia. Możemy wyróżnić takie ich rodzaje, jak:
- Postaci ludzkie, przypominające zmarłych, będące w stanie latać, przenikać przez ściany, niespodziewanie pojawiać się i znikać na oczach obserwatora (także: ludzie cienia).
- Pewne nieznane istoty mające związek z człowiekiem, ale różniące się pod względem budowy anatomicznej albo fizycznych zdolności (np. człowiek-ćma).
- Obserwowane w powietrzu ludzkie twarze albo inne części ciała
- Upiorne zwierzęta (np. mangusta Gef) albo pojazdy (autobusy, pociągi, okręty).
- Niewielkie niezidentyfikowane obiekty latające w postaci ogniki albo obłoczków, obserwowane w pobliżu świadka.
- Obiekty pojawiające się na zdjęciach po ich wywołaniu, których nie było w momencie fotografowania. Na zdjęciach mogą pojawiać się ludzkie twarze, tajemnicze cienie, świecące obłoki, orby, nici wiszące w powietrzu itp.
Oprócz tego z duchami kojarzone są zjawiska tajemniczych dźwięków, działanie „hałaśliwego ducha” (niem. Poltergeist), a także niewyjaśnione oddziaływania odczuwane przez świadków. Według niektórych relacji, pojawienie się ducha sygnalizowane jest nagłą zmianą temperatury powietrza (niespodziewany powiew chłodu), nieprzyjemnymi zapachami (siarka), niepokojem zwierząt, zakłóceniami w pracy urządzeń elektronicznych.
Bywa, że duchy ukazują się wielokrotnie jednemu człowiekowi, bez względu na miejsce jego pobytu, albo pojawiają się ciągle w tym samym miejscu. Możliwy jest też związek pojawiania się duchów z określonym wydarzeniem – północ, koronacja kolejnego władcy, konkretna data w kalendarzu. Duchom, mającym kontakt z człowiekiem, przypisuje się często zdolność komunikowania się, a nawet przepowiadania przyszłości.
Istnieją relacje o duchach pozostawiających ślady, rysunki i napisy na przedmiotach, a nawet zdolnych wyrządzić człowieku krzywdę.
Podział duchów
Według irlandzkiego teologa George’a Tyrrella i innych, istnieje pięć głównych kategorii duchów:
- Duchy eksperymentujące – duchy żyjących ludzi, które dzięki tajemniczym siłom są w stanie ujawnić się w różnych miejscach.
- Duchy kryzysowe – ukazują się krewnym, kiedy ich rodzinom zagraża straszny los z utratą życia włącznie.
- Duchy pośmiertne („post-mortem”) – pojawiają się dopiero po śmierci człowieka, ale tak bardzo przypominają wyglądem zmarłego, że wywołują głęboki szok u osób, którym się ukażą.
- Duchy prawdziwe – najczęściej pojawiające i widywane przez ludzi, z którymi nie mają żadnego związku. Mogą ukazywać się całe wieki po śmierci, są jednak zwykle przywiązane do określonego otoczenia (coś na kształt starych, nawiedzonych zamków).
- Duchy astralne – w starych religiach orientalnych były one duchami gwiazdozbiorów. W demonologii średniowiecznej uważano za duchy astralne zarówno upadłych aniołów, dusze zmarłych, jak też duchy powstałe z ognia, które błądząc między ziemią, niebem i piekłem do żadnego z tych trzech królestw nie należały.
Mechanik Freddy Jackson za plecami jednego ze swoich kolegów. Zginął dwa dni przed publikacją zdjęcia w 1919 r. Zdjęcie eskadry wykonał Sir Victor Goddard
Warianty wyjaśnienia zjawiska duchów
Naukowe Nauka nie uznaje istnienia zjawisk nadprzyrodzonych, do których zaliczają się „klasyczne” duchy. Konkretne przypadki, w zależności od okoliczności, tłumaczone są przyczynami naturalnymi, do których należą najczęściej:
- Halucynacje
- Iluzje
- Miraże
- Defekty aparatury
- Celowe mistyfikacje
- Legendy
Paranaukowe - Umarli
Z tego punku widzenia duch – to człowiek, który po śmierci ciągle jeszcze związany jest ze światem materialnym i w nim pozostaje. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne. Bardzo często człowiek po prostu nie chce uznać faktu swojej śmierci (albo rzeczywiście nawet tego nie podejrzewa – nagły wypadek) i kontynuuje życie w zwykły dla siebie sposób, jakby nic się nie stało. W innych przypadkach on nie może pogodzić się z myślą o rozstaniu się z przedmiotami, wydarzeniami i nawykami towarzyszącymi mu w życiu.
- Posłanie od umierających
Istnieje hipoteza, że w ekstremalnych sytuacjach człowiek wysyła sygnał telepatyczny. Ten sygnał jest odbierany przez obserwatora, jako widoczny obraz.
- Przybysze z kosmosu albo ze światów równoległych
Według tej teorii obserwujemy realne, nie nadprzyrodzone obiekty, których natura pozostaje nauce nieznana, albo obrazy rzeczywistych ludzi, zwierząt i przedmiotów, istniejących w równoległej rzeczywistości, w przeszłości albo w przyszłości.
- W chrześcijańskiej tradycji duchy utożsamiane są często z demonami. - Id (w terminologii Freuda i Groddecka)
Struktura osobowości, fragment psychiki odnajdujący samoświadomość, wyrywający się poza granice cielesnej powłoki i karzący za coś jej nosiciela. Duch-Id nierzadko przyjmuje formę zwierzęcia (często tygrysa), czasem wywołuje na ciele ofiary zadrapania, rany i stygmaty; może popychać ofiarę albo do zabójstwa, albo do samobójstwa.
- Element dziedziczności
Duch wygenerowany poprzez rodową autosugestię: formacja psychiczna budowana przez wiele pokoleń oddziela się od podstawowego pnia i znajdując własne życie osiedla się na pustkowiu albo na zamku. Im starszy ród, tym bardziej „cielesny” duch.
- Historyczna projekcja
Swego rodzaju zbiorowe wspomnienie. Historyczne duchy ukazują się miejscach bitew (albo innych wydarzeń) i przypominają trójwymiarowy, udźwiękowiony film. Postaci tam występujące działają zwykle automatycznie, chociaż czasem reagują na świat materialny.
- Element déjà vu
Według niektórych relacji, stan déjà vu, doświadczany przez człowieka, może wiązać się z pojawianiem się jego ducha w miejscach, które on jakoby wspomina.
Jedni wierzą w duchy, inni uważają je tylko za grę wyobraźni. Jeszcze inni starają się znaleźć naukowe albo choćby realistyczne wyjaśnienie tego zjawiska. Jednak fakty – to rzecz wyjątkowo uparta. Bez względu na nasze życzenia, przekonania i uprzedzenia duchy istnieją naprawdę.
