Pod pojęciem „demona” (ze starogreckiego: daimon) rozumiano początkowo „ducha” albo „moc przeznaczenia” (daimonion), jako „głos ostrzegający i „fatum”. „Demon” stał się też zbiorowym określeniem istot nadprzyrodzonych, półbogów albo duchów, zajmujących pośrednie miejsce między bogami i ludźmi. W starych źródłach nie zawsze można doszukać się rozróżnienia terminów „demon” i „bóg”, jak również związku demonów wyłącznie z siłami zła albo dobra. Demony mogły mieć pierwotnie dowolną naturę, także mieszaną, to znaczy mogły w równym stopniu tworzyć zarówno zło, jak i dobro.
Pod wpływem chrześcijaństwa i judaizmu dokonała się skrajna ewolucja terminu. W jej wyniku „demon”, w przeciwieństwie do neutralnego, a nawet pozytywnego znaczenia nazwy źródłowej, został ograniczony do określenia takiej „istoty”, która według powszechnych wyobrażeń przestrasza ludzi, grozi im albo wyrządza szkody. Pod każdym względem jest to „zły duch”.
Różnorodność demonów jest ogromna, a ich klasyfikacja dosyć trudna, jako że natura i pochodzenie różnych duchów mogą się wzajemnie przeplatać i wiązać. Podjął się tego zadania holenderski uczony i okultysta Johann Weyer (1515-1588). Jego księga „Pseudomonarchia Daemonum” („Fałszywe Królestwo Demonów”) zawiera szczegółową klasyfikację demonów oraz instrukcje dla chętnych do ich przywołania.
Najbardziej drobiazgową klasyfikację demonów można znaleźć w dziele „Lemegeton Clavicula Salomonis”. Jest to zbiór magicznych ksiąg, znanych w różnych wariantach od XVII w., które zawierają dokładne spisy imion dobrych i złych istot, wraz z ich symbolami, opisami przynależności i metodami pracy z ich pomocą. Autorstwo „Clavicula Salomonis” jest przypisywane królowi Salomonowi, jednak zarówno niektóre określenia i tytuły demonów, jak również modlitwy, nie mogą pochodzić z tamtego okresu.
Demony w różnych kulturach
- Egipt
Mitologia egipska wprowadzała ogromną liczbę demonów na ziemi, w wodzie i w powietrzu. W wierzeniach sumeryjskich, a później także w babilońskich, obok duchów niebieskich czczono również takie, których obecność i działanie związane były z określonymi dziedzinami – duchy ognia, światła, pól itd.
- Persja
W perskiej nauce o demonach bogu-stwórcy Ahura Mazda podporządkowanych było siedem Amszaspand (najwyższe duchy w królestwie światła) oraz wiele dobrych geniuszy (duchy opiekuńcze). Ahrimanowi zaś, bogu ciemności, służyło siedem Daeva (istoty demoniczne) oraz liczne złe duchy.
- Chiny
Starochińska demonologia daoizmu zna dwie grupy główne demonów, które odpowiadają istocie obu kosmicznych sił Yin (kobiecość, zło, ciemność i Ziemia) i Yang (męskość, dobro, jasność, Niebo). Złe demony (kuei) oznaczały głównie dusze zmarłych, którzy nie mieli oficjalnego pogrzebu i nie otrzymali od rodziny stosownej ofiary. Dobre demony (shen) były pierwotnie uważane za duchy niebieskie.
- Grecja
Mitologia grecka kojarzyła początkowo demony (istoty nadprzyrodzone) przede wszystkim ze zjawiskami natury, np. z szelestem liści na wietrze, odgłosami cykad itp., później zaś tylko z nieznanymi zdarzeniami i procesami, jak fermentacja mleka albo alkoholu, parowanie, starzenie się, wietrzenie skał itd. W starej kulturze Wschodu demony były częścią porządku świata, zanim zaczęto przypisywać im powodowanie chorób a nawet śmierci. Epik grecki Hezjod (ok. 700 p.n.e.) opisał w swoim głównym dziele „Theogonia” całe zastępy demonów różnych klas, jako istot pośrednich między bogami i ludźmi. Otaczają oni ludzi niczym niewidzialni strażnicy dobra i zła.
- Rzym
Nieco inaczej rozwijała się wiara w demony w mitologii rzymskiej. Idee greckie oraz wyobrażenia orientalne (za pośrednictwem mitologii etruskiej) zostały tutaj przejęte i dalej rozwijane. Demony pojawiają się u Rzymian, jako tzw. geniusze. Te wyobrażenia zostały potem przejęte przez wczesnochrześcijańską wiarę w demony.
- Indie
W mitologii indyjskiej demony (asura) mają swoje stałe miejsce. W hinduizmie są przeciwnikami bogów (deva). Według starych hinduskich wyobrażeń demony były początkowo bogami. Kiedy asurowie zostali stworzeni, otrzymali w darze prawdę i kłamstwo. Z czasem odrzucili prawdę i wyewoluowali do pozycji złych duchów. Istnieją różne grupy demonów, które często przedstawiane są jako zwierzęta.
- Zaratusztrianizm(był religią państwową w istniejącym na terenie współczesnego Iranu i Iraku imperium Sasanidów, jej założyciel żył ok. 1000 p.n.e.)
Wykazuje dużą odmienność wiary w demony w porównaniu z innymi kulturami. Kontakty z zoroastryjską i perską demonologią wywarły silny wpływ na żydowską naukę o demonach. Podczas gdy jeszcze Platon pojmował demony, jako istoty pośrednie między bogami i ludźmi, starożytny judaizm i chrześcijaństwo umocniły czysto negatywną ocenę demonów.
- Judaizm
Hebrajskim określeniem demona jest „szedim”. To pojęcie tłumaczy się raczej, jako „półbogowie” albo „duchy”. Słowo wywodzi się z języka akadyjskiego (szedu) i oznacza tam przyjazną, dobrą, opiekuńczą moc (duch). Dybuk, to z kolei „błędne dusze”, które nie znajdują spokoju i po śmierci trafiają do świata żywych.
- Chrześcijaństwo
Na początku chrześcijaństwa u wielu ludzi żywa była ciągle wiara w starych pogańskich bogów i demony. Wierzono też, pod wpływem starojudaistycznych przekazów, w „moce pośrednie”, które wyobrażano sobie, jako upadłe anioły albo potomków aniołów i ludzi. Wszystkie te duchy uważane były za całkowicie złe i wrogie królestwu bożemu oraz ludziom. Podstawy chrześcijańskiej demonologii zostały rozwinięte przez św. Augustyna.
- Islam
Islamski świat demonów jest urządzony hierarchicznie i dzieli duchy na trzy kategorie: obok aniołów istnieją diabły (iblis względnie szatan) i dżiny, które zaliczają się do dobrych demonów tak długo, jak długo opowiadają się za Allahem, w przeciwnym razie uważa się je za złe. Dżin, szatan i iblis pochodzą jeszcze z czasów przedislamskich.
Świat demonów istnieje tak długo jak cała ludzkość. Prosta wiara i naiwne wyobrażenia o rzeczach niewidzialnych ale przeczuwanych zamieniły się z biegiem wieków w regularną naukę. Nawet jeśli demonologia nie ma na razie praktycznego potwierdzenia swoich twierdzeń i twardych dowodów na istnienie opisywanych obiektów, to stanowi niewątpliwie ciekawy przyczynek do poznania ludzkiej natury. Dlatego warto poznać nie tylko historyczny zarys wiedzy o demonach, ale też na przykład, nasze, swojskie demony słowiańskie. Ale to już w innym artykule…
